Startup Şirketlerde Hisse Opsiyon Planlarının Vergilendirilmesi: Türk ve Bazı Ülke Uygulamalarının Kıyaslanması

Hisse opsiyon planları, şirketlerin genellikle yüksek maaşları ödeyemedikleri durumlarda veya değer yaratabileceğine inandıkları yüksek nitelikli çalışanları kendi bünyelerinde istihdam edebilmek, onların şirketin başarısına inanmasını sağlayarak motive edebilmek için sundukları ve son zamanlarda ülkemizde de popüler hale gelen ücretlendirme programlarıdır.

Dünyanın birçok gelişmiş ülkesinde (özellikle de Anglosakson geleneğe sahip ABD ve Birleşik Krallıkta daha) sıklıkla uygulanan bu menfaat sağlama yöntemi, kuruluş ve büyüme sürecinde nitelikli iş gücünü elinde tutma anlamında diğer büyük güçlü şirketlerle rekabet edebilecek düzeyde fonlara sahip olmayan startup şirketler için daha da büyük bir önem arz etmektedir. Yüksek katma değer yaratma ve çok hızlı üstel büyüme potansiyelleri ile özellikle COVID-19 pandemisi sonrası süreçte faaliyette bulundukları ülke ekonomilerine yapacakları çok önemli ekonomik katkıları yadsınamaz olan startup şirket ekosistemi, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde gitgide daha önemli hale gelmekte ve yüksek tutarlı yatırım çekmektedirler. Özellikle gelişmiş ülkeler, startup şirketlere yatırımları çekebilmek için yoğun rekabet içerisine girmekte ve birçok alanda olduğu gibi, vergisel yönden de teşvikler sağlamaktadırlar.¹

Günümüzde küresel startup ekosistemi yaklaşık 3 trilyon USD düzeyinde bir ekonomik büyüklüğe ulaşmıştır. Bu rakam, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Kanada gibi bir G7 ülkesinin gayrisafi milli hasılası anlamına gelmektedir. Öte yandan, en büyük küresel on şirketin yedisi teknoloji şirketi olarak karşımıza çıkmaktadır. Son olarak bu ekosisteme 2019 yılında küresel düzeyde yapılan yatırımın toplam tutarı 300 milyar USD’yi geçmiştir.²

KPMG Türkiye tarafından yayımlanan bir rapora³ göre, pandeminin yarattığı tüm olumsuzluklara rağmen, ülkemizdeki startup ekosistemine 2020 yılının ilk dokuz ayında toplam 2,2 milyar USD tutarında yatırım yapılmıştır.

2020 yılında ülke ekonomi tarihindeki en yüksek tutarlı exit (çıkış) olayına şahitlik ettik. Oyun alanında faaliyet gösteren startup Peak Games, ABD’li ünlü büyük oyun firması Zynga tarafından 1,8 milyar USD’ye satın alındı. Böylece Peak Games, ülkemizdeki “unicorn” olma özelliğini taşıyan ilk startupı oldu. Aynı ABD’li şirket, yine ülkemizde faaliyet gösteren Rollic Games adlı şirketi de 168 milyon USD karşılığında bünyesine kattı. Bu sevindirici haberler, startup ekosisteminin ülke ekonomisinde yaratabileceği katma değere, ulaşabileceği büyüklüğe ilişkin umutların artmasına vesile olmuştur. Bu çalışmada, hisse edinim planlarının vergilendirilmesi Türkiye ve yurtdışı uygulamalar ele alınarak, özellikle startup şirketler özelinde irdelenecek, ortak ve ayrışan noktalar ortaya konulacak ve bu kapsamda çözüm önerileri sunulacaktır. Çalışmanın amacı, hisse opsiyon planlarının Türkiye’de nasıl vergilendirildiğini ayrıntılı bir şekilde ortaya koymak değil, aksine diğer bazı ülke uygulamalarıyla daha kolay kıyaslanabilir olması amacıyla ülkemizdeki vergilemeyi genel hatlarıyla ortaya koymaktır.

2. HİSSE OPSİYON (STOCK OPTION) PLANININ AŞAMALARI

Tipik bir hisse opsiyon planı genel olarak üç aşamadan oluşmaktadır:

  • Hakkın vaat edilmesi (granting): Bir opsiyon planının birinci aşaması, şirketin, çalışanına gelecekte, belli şartlar dahilinde avantaj sağlayacak bir fiyattan belirli sayıda şirket paylarının (hisselerinin) satılmasını veya bedelsiz olarak verilmesini taahhüt etmesidir. Diğer bir deyişle, çalışan ile şirket arasında bu konuda bir opsiyon sözleşmesi imzalanır. Örneğin startup, çalışanı ile imzaladığı bir sözleşme ile çalışana, şirkette belirlenen ücret vs. şartlar altında belli süre çalışması, belli ciro veya hisse satış performansının yakalanması vb. gibi şartların sağlanması halinde, belli adet hissenin kendisine bedelsiz veya şimdiden belirlenen bir fiyattan veya alım opsiyonun kullanılacağı zamandaki son hisse satış fiyatından belli bir iskonto yapılması suretiyle verilmesini taahhüt edebilir.
  • Hakkın elde edilmesi (vesting): İkinci aşama, sözleşmedeki tüm şartların yerine getirilmesi, yani şirketçe verilen vaadin, çalışanın hakkına dönüşümü sürecidir. Bu sürecin sonunda, plan çerçevesinde çalışan, hissenin düşük bedelli veya bedelsiz edinimi için hak elde etmiş olur. Buna uygulamada “opsiyon hakkı” da denilmektedir.
  • Hakkın kullanımı (exercising): Üçüncü ve son aşama ise, bir önceki aşamada elde edilen opsiyon hakkının artık icra edilmesi ve böylece avantajlı fiyattan hisse senedinin alınması veya (duruma göre) çalışan tarafından hak edilen hisselerin şirketten bedelsiz olarak devrinin talep edilmesidir. Artık bu aşamada, pay senetleri üzerinde çalışanın hukuki ve ekonomik tasarruf hakkı oluşmuş olmaktadır. Çalışan, iktisap ettiği hisseler üzerinde dilediği şekilde tasarrufta bulunabilir durumdadır.

Her ne kadar, opsiyon sözleşmelerinin üç temel aşamadan oluştuğu genel kabul görse de, aslında vergilendirme yönünden bu planların bir de dördüncü ve son aşaması, yani edinilen “hisse senetlerinin elden çıkarılması (disposal of shares)” aşaması vardır. Bu aşama, Türkiye’de olmasa da, çalışmaya konu ülke uygulamalarına bakıldığında ücrette vergiyi doğuran olay bakımından büyük önem arz etmektedir. Nitekim çalışmanın ilerleyen bölümlerinde irdelediğimiz ülke uygulamalarından da görüleceği üzere, vergileme bu aşamada gerçekleştirilmektedir.

3. HİSSE OPSİYON PLANLARININ TÜRKİYE’DE VERGİLENDİRİLMESİNİN GENEL ÇERÇEVESİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda hisse opsiyon planları ile ilgili özel ve açık hüküm yer almamakta birlikte, hisse opsiyon planları aynı Kanunun 61 inci maddesindeki ücret tanımı içerisinde değerlendirilmektedir. Gelir İdaresinin görüşü de bu yöndedir.¹⁰ Bu çerçevede, çalışana sağlanan para ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaat ücret olarak kabul edilmekte, çalışma ve performansı karşılığında edinilen tüm ek menfaatler de ücret olarak değerlendirmektedir.¹¹ Hisse opsiyon planları çerçevesinde çalışanlar, ya bedelsiz olarak ya da daha düşük bedel ödeyerek çalıştıkları şirketin hisselerine sahip olabilmektedir. Burada önemle belirtilmesi gereken bir husus da hisse opsiyonları ayni nitelikte bir ödeme olduğundan, bu nitelikteki bir ücret ödemesinin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre sigorta primine tabi bulunmamasıdır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkra hükmüne göre, menfaatin (paradan başka değerler, hisse senedi, hak ve mal gibi) ayın olarak sağlanması durumunda söz konusu ayın menfaatin değerinin, hizmet erbabına verildiği gün (çalışana intikal etiği tarih) itibarıyla hesaplanan emsal bedeli olması gerekmektedir.

Gelir Vergisi Kanununa göre ücretlerde gelirin elde edilmesi anı ise, hizmet erbabına (çalışana) sağlanan menfaatin onun hukuki ve ekonomik tasarrufuna geçtiği tarihtir. Fiilen tahsil edilmemiş olsa dahi, ücretin talep edilebilir durumda ve işveren tarafından çalışanın emrine amade tutulmuş olması ücret gelirinin elde edilmiş olması için yeterlidir.

Çalışanlara verilen hisse opsiyonu bu taahhüdün yapıldığı tarihte tek başına hisselerin elde edinildiği anlamına gelmeyeceğinden taahhüt işlemi kendi başına herhangi bir vergilemeye de neden olmamaktadır. Nitekim burada çalışana ücret olarak verilen hisse senedi değil, opsiyon sözleşmesindeki belli şartların sağlanması halinde verilen “hisse senedine dönüşebilecek”, hisse opsiyon hakkıdır. Hisse senedine dönüşme durumu, belli şartların sağlanması halinde gelecekte ortaya çıkabilecek bir durum olup, şartların gerçekleşmemesi veya gerçekleşse dahi çalışanın o tarihte bu hisse senetlerini almak istememesi veya finansal açıdan alacak imkânının olmaması, şirketin bu hakkı çalışana vermemesi gibi nedenlerle fiilen elde edilemediği durumlarının da olabileceği bir süreçtir. İşte bu nedenle çalışana sunulan hisse opsiyonu hakkı, hakkın kullanıldığı ve böylece hisselerin çalışanın hukuki ve ekonomik tasarrufuna geçtiği tarih itibariyle çalışan tarafından elde edilmiş ücret konumuna gelecektir.¹² Uygulamada, çalışana verilen menfaatin hesaplanmasında, çalışan şayet hisse senedini alırken (exercise date) bir bedel ödemişse, ücret olarak vergiye konu olacak tutar, hisse senedinin emsal bedeliyle, çalışanın bu hisseyi almak için ödediği tutar arasındaki fark olacaktır. Şayet çalışana bu hisseler opsiyon süresi sonunda bedelsiz verilmişse ücret olarak vergiye tabi olacak tutar konu hisselerin emsal bedeli olacaktır. Borsaya kote bir şirketin hisselerinin borsa rayici, bu hisselerin değerleme günündeki emsallerine göre haiz olacağı değer olarak kabul görebilecekken, borsaya kote olmayan şirketlerin (ki startupların çoğu bu konumdadır.) hisse senetlerinin emsal bedelini tespit etmek çok daha zor bir durumdur. Yüksek büyüme potansiyelleriyle aslında gelecekte yükselebilecekleri değeri çalışanlarına hisse opsiyonu olarak “satan” startupların bırakın piyasa değeri, defter (muhasebe, bilanço) değeri¹³ bile gerçeği temsil etmekten çok uzaktır. Yukarıda özetlemeye çalıştığımız üzere, özellikle de borsaya kote olmayan şirketlerce çalışanlara düşük bedelli veya bedelsiz verilen hisse senetlerinin piyasa değerlerinin saptanmasındaki güçlükler, ücret matrahının kolay ve adil bir şekilde belirlenmesine mani olmaktadır. Bu anlamda, söz konusu belirsizlikler, vergilemede belirlilik ilkesine da zarar vermektedir. Hisselerin elde edilmesi (exercise date) ve elden çıkarılması (disposal date) tarihleri arasında pay sahibi çalışana ödenecek temettülerin de Gelir Vergisi Kanunun 75 inci ve müteakip maddeleri uyarınca menkul sermaye iradı olarak vergilendirileceğini de hatırlatmak gerekir.

Öte yandan, çalışanların hisse opsiyonlarını kullanma tarihinde (exercise date) bu hisseler dolayısıyla şirketin katlanmış olduğu ve ücret olarak değerlendirilecek maliyet (yani satın alma bedeli ile piyasa değeri arasındaki fark) kurum kazancının tespitinde ücret gideri olarak indirilebilecektir. Opsiyon planı çerçevesinde hakkın icra edildiği yani hisselerin iktisap edildiği tarihten (exercise date) sonraki bir tarihte çalışanların bu hisseleri elden çıkarmaları (disposal date) ve kazanç oluşması durumunda bu defa Gelir Vergisi Kanununun diğer kazanç ve iratları düzenleyen 80 inci ve müteakip maddeleri uyarınca, değer artış kazancı (capital gain) olarak vergilendirilmesi söz konusu olacaktır.¹⁴ Kazancın hesabında bu hisselerin edinim bedeli, bu hisselerin startupın verdiği bedelsiz hisse opsiyonunun ücret sayılarak vergiye tabi tutulduğu değer olacaktır. Diğer taraftan bu hisselerin, çalışan tarafından hisse opsiyonunu kullandığı (exercise date) tarihten iki yıl sonra satması durumunda bu işlem değer artış kazancından istisna olacağından vergi (capital gain tax) de ödenmeyecektir.

4. HİSSE OPSİYON (STOCK OPTION) PLANLARININ VERGİLENDİRİLMESİNDE BAZI ÜLKE UYGULAMALARI

Güçlü startup ekosistemlerine sahip ülkelerin vergi mevzuatları, diğer imkânların yanı sıra hisse opsiyon sözleşmelerine de avantajlı hükümler uygulamakta, nitelikli iş gücünü ülkeye çekme bakımından, makro perspektifte ülke ekonomilerini, mikro perspektifte ise startup ekosistemini rekabetçi uygulamalarla öne çıkarmaktadır.

Index Ventures tarafından 2019 verileri ışığında yapılan bir araştırmaya göre,¹⁵ Estonya, tüm Dünyada hisse edindirme planlarında, hem çalışan hem de işveren açısından en avantajlı vergisel ve bürokratik düzenlemeleri uygulamaktadır. Estonya’yı İsrail ve Kanada takip etmektedir. Startup ekosisteminde listenin en üst sıralarında yer alan ve “kazanan – winner” olarak nitelendirilen bu üç ülkeyi, Fransa, Birleşik Krallık ve Portekiz üçlüsü takip etmektedir. Söz konusu ülkelere ilaveten yazımızda Dünyanın en büyük ekonomisi olması nedeniyle ABD ve Avrupa Birliği içerisinde rekabetçilik ve büyüklük açısından ülkemizle benzer nitelikler taşıyan Polonya uygulamalarına da değinilecektir. Hisse senedi opsiyon planlarının vergilendirilmesi ve diğer bürokratik süreçler yönünden Avrupa’da en kötü şöhrete sahip Belçika’nın nasıl bir vergilendirme rejimine sahip olduğu da ayrıca incelenecektir.

4.1. Estonya

Estonya, startup ekosistemi araştırma endeksinde altı adet kriter¹⁶ bakımından 30 tam puan alarak listenin en üst sırasında yer almaktadır.¹⁷ Estonya’da uygulanan avantajlı hükümlerden sadece startuplar değil tüm şirketler faydalanabilmektedir. Yani programın kapsamı ayrım yapmaksızın olabildiğince geniş tutulmuştur. Kamu dâhil hemen hemen her türlü hizmetin dijital ortamda sunulması ile ün salmış Estonya’da hisse edindirme programının bürokratik süreçleri de çok basit ve çabuk sonuçlandırılmaktadır. Estonya vergi mevzuatına göre opsiyon sözleşmesinin tarafları hisse alım fiyatını (strike price) özgürce belirleyebilmektedirler. Herhangi bir alt sınır bulunmamaktadır. Diğer bazı ülkelere nazaran en büyük avantajlardan birisi de bu düzenlemedir. Öte yandan, ücret olarak alınan menfaat için vergiyi doğuran olay, bedelli veya bedelsiz alınan hisse senetlerinin çalışan tarafından elden çıkarılmasıdır. Bu anlamda, ne hisse alış opsiyonun kullanıldığı tarihte (exercise date) ne de alınan hisse senetlerinden kar payı elde edildiği esnada herhangi bir vergi doğmaktadır.

Estonya, hisse alım opsiyonunu verdiği tarihte zaten fon bulmakta zorlanan startuplara, çalışanlarına bu opsiyonu kullandırdığı tarihte ödenecek vergi yükümlülüğü yaratmayarak da belli bir rahatlama sağlanmış olmaktadır. Hatta çalışanların şirket ortağı olarak kalmaları da özendirilmektedir. Nitekim bu durumda vergileme söz konusu değildir. Aksi taktirde hisse opsiyon hakkı kullanılırken, yani hisse senetleri edinilirken, ücret tahakkuk ettirilerek buna göre vergi istenmesi, çalışanların finansal bakımdan dezavantajlı bir pozisyona düşmelerine sebebiyet verecektir. Edinilen hisselerin elden çıkarılması esnasında opsiyon fiyatı (strike price) ve satış değeri arasındaki farka göre oluşan kar, düz bir oran üzerinden (%20) vergilendirilmektedir. Son olarak, işveren bakımından, opsiyon sözleşmesi sonucu hisse alım işleminin¹⁸ üç yıldan kısa sürede gerçekleşmemesi şartıyla, ücrete ilişkin herhangi bir vergi veya sosyal güvenlik prim ödemesi de çıkmamaktadır.¹⁹

4.2. İsrail

Listede, hisse opsiyon işlemi yapılabilme kolaylığı bakımından Estonya’nın hemen altında ikinci sırada yer alan İsrail’de hisse senedi opsiyon sözleşmesi iki şekilde yapılabilmektedir:²⁰

Birincisi, ücret geliri olarak değerlendirilecek, sıkı şartları olmayan, daha ziyade işveren için avantajlı hükümler içeren yöntemdir. Buna göre, ücret kazancı, çalışanın hisseleri sattığı durumda oluşur ve artan oranlı bir vergilendirmeye tabi tutulur. İşveren de ücret olarak tahakkuk ettirilen bu işlem sonucu ilgili istihdam vergilerini ve sosyal güvenlik primlerini öder ve kendi kurum kazancından bu giderleri düşebilir.

Öte yandan ikinci yöntem, işlemin değer artış kazancı (capital gain tax) doğuracak şekilde gerçekleştirilmesidir. Bu durumda da çalışan açısından vergiyi doğuran olay, opsiyon hakkının kullanılması sonucu elde edilen hisselerin elden çıkarılmasında ortaya çıkacaktır. Bu tarihte, alım ile satım arasındaki fark (spread) üzerinden %25’lik düz bir oranda vergi tahakkuk ettirilmektedir. İşveren açısından ise, hisse verme opsiyonu ücret olarak değerlendirilmediğinden, bordroya ilişkin ödenmesi gereken herhangi bir vergi veya sosyal güvenlik primi de ortaya çıkmamaktadır.

Fakat, işveren söz konusu opsiyon işlemi neticesinde doğabilecek herhangi bir gideri de kurum kazancının tespitinde dikkate alamamaktadır.

Yukarıda özetlenen her iki yöntemde de ortak şart, hakkın verilmesi (granting) tarihinden başlayarak söz konusu opsiyon hakkının kullanılacağı tarihe kadar hisselerin en az iki yıllığına yediemine (trustee) teslim edilmesidir.

Diğer yandan ücretli için daha avantajlı hükümler içeren ikinci yöntem, şirket hisselerinin %10’undan fazlasını elinde bulunduran kişilere uygulanamaz. Bu yöntemin bürokratik süreci görece kolay ve basittir. İlgili mevzuattaki birtakım bildirim yükümlülüklerin yerine getirilmesi yeterli görülmektedir.²¹

Hisse opsiyon fiyatının (strike price) belirlenmesine gelince, İsrail’deki kurallar Estonya kadar esnek değildir. Kural olarak bu belirlemede herhangi bir sınır olmamakla birlikte genellikle yatırımcılar tarafından, gerçekleştirilen son roundda belirlenen hisse fiyatının %60-70’i kadar altında bir fiyat belirlenebilmektedir.

4.3. Kanada

Kanada’da hisse opsiyonu konusunda avantajlı hükümler mevcut olmakla birlikte bunlar sadece startuplara uygulanmamaktadır. Genel itibariyle avantajlı vergilendirme rejimi, birtakım şartları taşıyan küçük ölçekli şirketler ile Kanada’dan kontrol edilen borsaya kote olmayan şirketlere de (Canadian Controlled Private Company – CCPC) uygulanmaktadır. Bu şirketlerin ortaklarının Kanada mukimi gerçek kişilerden veya borsaya kayıtlı olmayan şirketlerden veyahut her ikisinin karışımından oluşması gerekmektedir. Her ne kadar 2017’de Kanada Hükûmeti tarafından söz konusu vergilendirme rejiminin uygulamasının daraltılması planlandıysa da özellikle teknoloji sektörünün yoğun baskıları sonucu bu değişikliklerden vazgeçilmiştir. Gerçi Hükûmet, değişikliğin startuplar ve scaleuplar ile CCPC’leri kapsamayacağını belirtse de Kanada ekonomisi bu değişiklik tekliflerinden hoşnut kalmadı.²²

Kanada Gelir Vergisi Kanununa göre vergiyi doğuran olay, her ne kadar opsiyon hakkının kullanılma tarihinde doğsa da, verginin ödenmesi satış esnasında talep edilmektedir. Ayrıca çalışanların hisseleri edinim tarihinden itibaren en az iki yıl sonrasında elden çıkarmaları durumunda, oluşan kazancın ilk 850.000 Kanada Dolarlık kısmı vergiden istisna kılınmıştır. Uygulanan vergi oranları ise menfaati elde eden mükellefin marjinal gelir vergisi oranlarının %50’si oranında uygulanmaktadır. Bu açıdan da avantaj söz konusudur.

İşveren açısından ise, Estonya ve İsrail’in aksine ücrete ilişkin vergiler çok daha düşük seviyelerde ve hisselerin çalışan tarafından elden çıkarılması (disposal date) durumunda ödenecek aşamaya gelmektedir.

İsrail ve Kanada’da hisse opsiyon fiyatının (strike price) belirlenmesi konusunda kural olarak herhangi bir limit öngörülmemiş olmakla birlikte genellikle yatırımcılar tarafından, gerçekleştirilen son roundda oluşan fiyatın %60’ı kadar altında bir fiyat belirlemesi yapılabilmektedir.²³

4.4. Fransa

Fransa’da “Bons de Souscription de Parts de Createur d’Entreprise – BSPCE” adı altında bir hisse edinim programı uygulanmakta olup, bu program avantajlı vergisel hükümler içermektedir. Bu programdan neredeyse tüm Fransız teknoloji startupları faydalanmaktadır. Index Ventures tarafından Ocak 2020’de başlatılan #NotOptional kampanyası sonucu Fransız ekonomisindeki etki grupları Hükûmeti, uygulamayı daha da avantajlı hükümler içerecek şekilde değiştirmesi hususunda ikna edebilmişlerdir. Birinci değişiklik, uygulamanın Fransa dışında faaliyet gösteren (yabancı) startupların Fransa mukimi çalışanlarını da kapsayacak şekilde genişletmesi olmuştur. İkinci değişiklik ise opsiyon yani hisse alım fiyatının belirlenmesinde değerleme kurallarının daha esnetilmesi olmuştur. Buna göre, hissenin alım fiyat değerlemesinin son roundda oluşan piyasa fiyatının %20 ila %30 altında belirlenebilmesi konusunda ikna edebilmişlerdir.²⁴

Bu değişiklikler sonrasında Fransa’nın vergilendirme rejimi Birleşik Krallıktan daha avantajlı bir konuma gelmiştir.²⁵ Fransa’da BSPCE hükümlerinin uygulanabilmesi için birtakım şartlar bulunmaktadır.²⁶ Buna göre;

Kurulan firmanın;

  • 15 yıldan eski olmaması,
  • Halka açık olmaması,
  • Sermayesinin en az %25’inin gerçek kişilere ait olması,
  • Fransa’da kurumlar vergisi mükellefi olması

gerekmektedir. Vergiyi doğuran olay, program dâhilinde edinilen hisselerin elden çıkarıldığı tarih olup, ortaya çıkan kazanç, hissenin edinim tarihinden en az üç yıl sonra elden çıkarılması durumunda avantajlı oranda (%19) gelir vergisine tabi tutulmaktadır. Aksi takdirde, yani üç yıldan az süre elde tutulup satılan hisseler için ortaya çıkan kazanç %30 gelir vergisine tabidir. Her iki durumda da çalışanlar kazanç üzerinden %15,5 oranında sosyal güvenlik katkı payı ödemektedirler.

Son olarak işverenler açısından ödenecek herhangi bir vergi veya sosyal güvenlik prim ödemesi söz konusu olmamaktadır.

4.5. Birleşik Krallık

2000 yılında ilk uygulamaya başlandığından bu yana bir kaç defa değişikliğe uğrayan ve EMI (Enterprise Management Incentive) olarak adlandırılan, avantajlı vergi teşvikleri içeren hisse senedi edinim programı, içerisinde birtakım karmaşık şartlar ve sınırlandırmalar barındırsa da Birleşik Krallıktaki birçok teknoloji startup’ı tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.²⁷ Öncelikle programın birtakım şartları bulunmaktadır. Şirket ve çalışan bakımından söz konusu şartlar ayrı ayrı aşağıda özetlenmektedir:

Şirketin;

  • 250’den az çalışanının bulunması,
  • Bağımsız olması – kendinden büyük bir ana şirket tarafından kontrol edilmemesi,
  • Şirketin toplam varlıklarının 30 milyon GBP’yi geçmemesi gerekmektedir.28

Çalışanın;

  • Şirkette en az 25 saat çalışıyor olması ve toplam çalışma süresinin %75’inin söz konusu şirket bünyesinde tamamlaması,
  • En fazla 250.000 GBP tutarında hisse alım opsiyon tutarı gerçekleştirmesi²⁸ gerekmektedir.

Hisse opsiyon fiyatının belirlenmesinde vergi idaresi ile önceden anlaşma yoluna gidilmesi ve bu kapsamda son roundda oluşan değerin %70’ine kadar indirimli fiyatta değerleme yapılabilmesi mümkündür. Hatta kar edemeyen startuplar için söz konusu değerleme hisselerin nominaldeğerlerine kadar inebilmektedir.

Vergi uyumu ve bürokratik süreçler de kolaylıkla ve dijital ortamlarda tamamlanabilmektedir. Her ne kadar yasal bir zorunluluk olmasa da, uygulamada sorun yaşanmaması bakımından hisselerin bağımsız otoritelerce değerlemeye tabi tutulması önerilmektedir.

Vergiyi doğuran olay, yukarıda belirttiğimiz ülkelerde olduğu gibi, opsiyonun icra edildiği, yani söz verilen payların edinilme tarihi (exercise date) değil, edinilen bu payların elden çıkarıldığı (disposal date) tarihtir.

Elden çıkarma tarihinde oluşan kazanç ücret olarak değil, değer artış kazancı (capital gain) olarak nitelendirilmekte ve buna göre vergiye tabi tutulmaktadır. Kazanca 11.700 İngiliz Sterlini tutarında bir istisna uygulanmakta, istisnayı aşan kısım için ise %20 oranında vergi (capital gain tax) uygulanmaktadır. Hisselerin opsiyon sözleşmesinin imzalanmasından (granting) sonra elden çıkarılma tarihine kadar en az iki yıl elde tutulması durumunda vergi oranı %10 olarak uygulanmaktadır.³⁰

Öte yandan, işveren de çalışanlarına ücret niteliğinde verdiği bu hisse opsiyonları nedeniyle herhangi bir stopaj yapmamakta veya sosyal güvenlik prim ödemesi yapmamaktadır. Diğer ülkelerden farklı olarak, Birleşik Krallıkta çalışanın hisselerini elden çıkarması durumunda elde ettiği kazanç kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınmaktadır. Hatta işverenler, hisse opsiyon sözleşmesine ilişkin (örneğin danışmanlık veya finansman gibi) her türlü gideri de dikkate alabilmektedirler.

4.6. Portekiz

Portekiz, sanal hisse opsiyon planı ‘virtual stock option plan’ ³¹ için avantajlı vergisel hükümler içeren bir ülke durumundadır. Vergi mevzuatında özel olarak normal hisse opsiyonlarına uygulanabilecek avantajlı vergisel hükümler bulunmamaktadır. Sanal hisse opsiyonu kapsamında, işverenler gerçekte sözleşmede hisselerin mülkiyetini çalışana belirli bir fiyattan satmayı veya bedelsiz vermeyi vaat etmezler. Bunun yerine, gelecekte şirket hisselerinin edineceği değere göre yapılacak ödemeler vaat edilir. Bu anlamda, şirketin gelecekte büyüme potansiyeli varsa çalışanlar bu sözleşmeleri tercih edebilmektedirler. Anlaşmanın içeriğine bağlı olarak, sanal hisse opsiyon uygulamasında şirketler o hisseye isabet eden kar payını bile ödemeyi taahhüt edebilirler.³² Böylece startup firması ne kadar başarılı olur ve değer kazanırsa, sanal hisse opsiyonunu elinde bulunduran da günü geldiğinde o kadar kazanç elde edecektir.

Opsiyon fiyatının (strike price) belirlenmesinde herhangi bir sınırlama olmamakla beraber, herhangi bir vergisel yükümlülük doğmaması bakımından değerin en son gerçekleştirilen roundda oluşan fiyata göre tespit edilmesi daha uygun olacaktır. Portekiz vergi mevzuatına göre, söz konusu opsiyon sözleşmelerinin kurulması ve bildirilmesi süreçleri çok basit ve hızlı gerçekleştirilmektedir. Öte yandan vergiyi doğuran olay söz konusu sanal hisse planlarının elden çıkarılması anıdır ve bu anda opsiyon sözleşme fiyatı (strike price) ile hisse senedinin piyasa fiyatı arasındaki fark değer artış kazancı olarak nitelendirilip, üzerinden %14 ila %28 arasında değişen oranlarda vergi alınmaktadır.

Son olarak, işveren açısından ödenecek herhangi bir vergi veya sosyal güvenlik primi bulunmamaktadır.

4.7. Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletlerinde stock option iki şekilde icra edilebilmektedir. Birincisi, “incentive stock option – ISO”, Kanundaki şartlara uygun surette gerçekleştirilen ve avantajlı vergisel hükümler içeren rejimdir. İkincisi ise ilkindeki şartların taşınmaması hali olan “non-qualified stock option – NSO” olarak adlandırılan rejimdir.³³

Startuplar, daha avantajlı olması nedeniyle, çalışanlarıyla genellikle birinci yönteme göre opsiyon sözleşmesi yapmayı tercih etmektedirler. Buna göre, söz konusu programın belli birtakım kısıtları vardır.

Program kapsamında bir takvim yılında piyasa değeri bakımından her çalışan başına en fazla 100.000 USD’ye kadar hisse opsiyon alım işlemi gerçekleştirilebilir. Opsiyon verildikten sonra (grant) en fazla 10 yıla kadar hakkın icrası için süre (exercise) tanınmalıdır. Ayrıca iş akdinin feshi durumunda en fazla üç aya kadar opsiyon hakkının kullanılması gerekmektedir.³⁴

Opsiyon gerçekleştirme fiyatının (strike price) belirlenmesinde ise ABD vergi kanunları son gerçekleştirilen roundda oluşan fiyatın %60 altına kadar inilmesine müsaade etmektedir. Vergi uyum süreci bakımından çok fazla bürokrasiyi gerektirmemesi ve standart formlar üzerinden birtakım bildirimlerin yapılmasının yeterli olması, sistemin avantajlı taraflarındandır. Vergiyi doğuran olay, yönetici olunmaması şartıyla hisselerin çalışan tarafından elden çıkarıldığı tarihtir. Yöneticiler içinse vergi, opsiyon hakkının icra edilmesi (exercise date) anında doğmaktadır. Bu durumda, %39,6 oranında bir alternatif minimum vergi (alternative minimum tax – AMT) uygulanmaktadır. 2018’de kabul edilen Kanun değişikliği (Section 83(i)) kapsamında, en tepe yöneticiler (most senior) hariç yöneticiler için hakkının icra edilmesi anında doğan vergiyi beş yıla kadar erteletebilme veya hisselerin satışı anında verginin doğmasını talep edebilme hakları getirilmiştir. Hisse senedi opsiyonu neticesinde doğan kazanç, hisselerin edinim tarihinden itibaren en az bir yıl elde tutulması ve opsiyon sözleşmesinin imzalanmasından itibaren en az iki yıldan fazla elde tutulması sonrasında elden çıkarılması halinde “değer artış kazancı” (capital gain) olarak vergilendirmeye (capital gain tax – CGT) tabi tutulmaktadır. Bu durumda, oluşacak kazancın tutarına göre %0 ile %20 arası oranlarda vergi alınmaktadır. Eğer elde tutma şartları yerine getirilmezse bu defa “non-qualified stock option (NSO)”, yani ücret olarak nitelendirilip ona göre daha dezavantajlı koşullarda vergileme yapılmaktadır.³⁵

Son olarak, ABD’nin “incentive stock option – ISO”, yani Kanundaki şartlara uygun surette gerçekleştirilen hisse opsiyon sözleşmeleri neticesinde ortaya çıkan kazançlar ücret olarak nitelendirilmediğinden, işverenler ücretlerin tabi olduğu vergi ve sosyal güvenlik prim ödemlerini de yapmazlar. Buna karşın, şirketlerin oluşan bu grup giderleri indirmelerine de izin verilmemektedir.

4.8. Polonya

Index Ventures tarafından dünya genelinde yapılan araştırmaya göre altı kriter bakımından yapılan değerlendirme sonucu 23 puan alarak ABD’nin hemen altında sekizinci sırada kendine yer bulan Polonya, gerek Avrupa Birliği üyesi olmanın yanı sıra Avrupa’nın ortasında yer alan coğrafi konumu, gerekse dinamik ekonomik alt yapısı ve işgücü piyasası bakımından yukarıda belirttiğimiz ülkeler kadar olmasa da görece avantajlı düzenlemelere sahiptir.

Genel itibariyle Polonya’da da startuplara özel bir stock option vergileme rejimi uygulanmamakta olsa da, mevcut genel kurallar startup olsun olmasın halka açık olmayan (private/non-public) tüm şirketlere ve çalışanlara bu konuda avantajlı koşullar sunmaktadır. Bir defa Polonya’da da vergiyi doğuran olayın edinilen payların elden çıkarılması anına (disposal date) kadar ötelendiği görülmektedir ki bu yukarıda da belirttiğimiz gibi çalışanın finansman sıkıntısı çekmemesi anlamında önemli sayılabilecek bir teşviktir. Öte yandan edinilen menfaat, ücret değil, değer artış kazancı olarak nitelendirilmekte ve o kapsamda vergilemeye tabi tutulmaktadır.

Avantajlı vergi rejiminden faydalanabilmesi için şirketin illaki Polonya mukimi bir anonim şirket (joint stock company) olması gerekmemektedir. Nitekim Polonya mevzuatına göre AB veya Avrupa Ekonomik Alanı (European Economic Area – EEA) üyesi ülkenin³⁶ veya Polonya ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalayan bir ülkenin (ki bu durumda örneğin, Türkiye veya Amerika Birleşik Devletleri) A.Ş.’leri de hükümlerden faydalanabilecektir.

Opsiyon fiyatının (strike price) oluşturulması konusunda ise Polonya mevzuatı son roundda oluşan fiyatın esas alınmasını şart koşmaktadır, Estonya ve İsrail gibi değerleme konusunda tamamen veya kısmen bir özgürlük bulunmamaktadır. Bu yönüyle şüphesiz daha dezavantajlıdır. Değer artış kazancına (capital gain) uygulanan vergi oranı %19’dur. Son olarak işveren açısından ödenmesi gereken herhangi bir vergi veya sosyal güvenlik prim yükümlülüğü bulunmamaktadır.³⁷

4.9. Belçika

Belçika mevzuatı, hisse senedi opsiyonlarına ilişkin olarak sahip olduğu ve 20 yıldır hiç değişmeyen dezavantajlı hükümler bakımından Index Ventures değerlendirmesinde en düşük puanı alarak listenin en altında kendine yer bulmuştur. Şüphesiz bu durumun haklı gerekçeleri bulunmaktadır.³⁸

Bir defa Belçika, hisse opsiyonları konusunda teminat belgesi niteliğindeki “warrant”ları kullanmaktadır. Warrant’ların oluşturulmaları şirketler açısından oldukça maliyetli olabilmektedir. Hisse opsiyon hakkının verildiği tarihteki hisse fiyatının (strike price) belirlenmesinde son roundda oluşan fiyat dikkate alınmaktadır. Öte yandan, hisse alım opsiyon sözleşmesinde, çalışanın kendisine yapılan teklifi 60 gün içinde yazılı olarak kabul etmesi durumunda 60. gün (grant date) çalışanın menfaat elde ettiğinden bahisle vergileme yapılmaktadır. Yani hisselerin elden çıkarılma tarihini bırakın, hukuken ve ekonomik olarak çalışanın tasarrufuna geçmediği için ortada diğer birçok ülkede uygulandığı gibi bir fark (spread) da bulunmamaktadır.³⁹ Çok erken bir tarihte vergileme yapılarak ücretli bir nevi mali açıdan cezalandırılmaktadır. Hisse opsiyonlarının ileriki aşamalarında yani hakkın icrası (hisse alımı) ile hisselerin elden çıkarılması aşamalarında herhangi bir vergileme yapılmamaktadır. Bu durumda üzerine vergi uygulanacak matrahın tespitinde ikili bir uygulama söz konusudur:

Şayet warrant elden çıkarılmadan önce en az üç yıl elde tutulursa hisselerin toplam değerinin %9’u vergiye tabi matrah olarak değerlendirilip %50’ye kadar çıkabilen oranlarda artan oranlı vergiye tabi tutulmaktadır. Warrant’ların üç yıldan az süre elde tutularak elden çıkarılması durumunda ise matrah bu defa hisselerin toplam değerinin %18’i olmaktadır. Bu şekilde de hesaplanan matraha da ayni artan oranlı vergi tarifesi uygulanmaktadır. Bu elde tutma süresi, çalışanın sosyal güvenlik primi ödeyip ödemeyeceğini de belirlemektedir. Üç yıldan uzun süre elde tutulması durumunda prim ödenmemekte, aksi durumda prim hesaplanıp ödenmektedir.

Hisse alım opsiyon sözleşmesinde, çalışanın kendisine yapılan teklifi 60 gün içinde yazılı olarak kabul etmemesi durumunda ise, vergileme hissenin alındığı tarihte (exercise date) yapılmakta ve sosyal güvenlik primleri de bilahare hesaplanıp stopaj yoluyla çalışandan kesilerek vergi idaresine şirket tarafından ödenmektedir. Son olarak, çok karmaşık, irrasyonel ve özellikle çalışanlar açısından son derece dezavantajlı kurallar içeren Belçika vergi mevzuatına göre işveren tüm bu işlemlerin sonucunda kendisi doğrudan herhangi bir vergi ödememektedir. Sadece gerektiğinde vergi ve prim stopajı yaparak bu tutarları ilgili idarelere aktarırlar.

5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda yapılacak değişikliğin, çalışanlara hisse senedi opsiyonu verilmesi durumunda vergilendirmenin Dünya örnekleriyle uyumlu olarak yapılmasının sağlanması ve Türkiye’nin rekabetçi gücünün artırılması amacıyla, mümkün olduğunca startup ekosistemini destekler nitelikte olmasında fayda bulunmaktadır. Yapılacak düzenlemede elde edilen ücret gelirinin opsiyonun kullanıldığı tarihte (exercising date) vergilendirilmeyerek, vergilemenin hisse senetlerinin elden çıkarıldığı tarihe ötelenmesi uygun bir yaklaşım olacaktır kanaatindeyiz. Diğer bir ifadeyle, hisse opsiyon planları çerçevesinde elde edilen menfaat, ücret olarak nitelendirilmeye devam edilmeli ve fakat vergiyi doğuran olay, hisselerin elde edilmesi yani parayla temsil edilebilen ayni menfaatin hukuken ve ekonomik olarak tasarrufu anına değil, söz konusu hisselerin elden çıkarılması anına bağlanmalı, diğer bir deyişle ötelenmelidir. Böylelikle, elde edilen menfaatin belirlenmesinde yaşanan zorluklarla karşılaşılmayacak ve vergilemede belirlilik ve adalet ilkelerine zarar verilmemiş olacaktır.

Hatta iki yıl gibi makul bir süre (örneğin değer artış kazançlarındaki iki yıl gibi⁴⁰) sonra çalışanın bu hisseleri elden çıkarması durumunda opsiyon fiyatı (strike price) ve satış değeri arasındaki farka göre oluşan karın, değer artış kazancında olduğu şekilde, vergilendirilmemesi de uygun olacaktır. Bu sayede çalışanın şirkette iki yıl ortak olarak kalması da sağlanmış olacaktır.

Startupların genellikle temettü dağıtması beklenilmemekle birlikte çalışanın hisseleri elde tuttuğu süre içerinde hisse senetlerinden temettü elde edilmesi durumunda bu temettünün de menkul sermaye iradı değil, ücret olarak kabul edilmesi ve ona göre vergilendirilmesi yerinde olacaktır. Öte yandan, vergilendirme anının biraz daha ötelenmesi durumunda startup şirketlerin stopaj yapma yükümlülüğü de ötelenmiş olacak ve kuruluş ve hızlı büyüme aşamalarında muazzam bir şekilde finansal kaynağa ihtiyaç duyan bu şirketlere kolaylık sağlanmış olacaktır.

Diğer taraftan, ücretlerin vergilendirilmesi bakımından daha avantajlı bir rejim benimsenmesi durumunda, bu durum çalışanları da cezbedecek ve startupların yetişmiş eleman temininde finansal açıdan çok daha güçlü büyük ölçekli firmalarla rekabet edebilmelerini sağlayacaktır.

Uygulamada sorun yaratabilecek bir diğer husus, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda (TTK) bu konuyla alakalı sınırlama getiren düzenlemelerdir. Startupların çalışanlarına daha fazla hisse senedi opsiyonu sunabilmesi için TTK’nın 379 uncu maddesinin (1) numaralı fıkrası kapsamında kendi paylarına sahip olması yönündeki %10’luk sınırlamanın⁴¹ opsiyon kullanımları için %20’ye çıkarılması ve TTK’nın 379 uncu maddesinin (3) numaralı fıkrasındaki, şirket tarafından iktisap edilecek payların bedelinin sadece şirketin net aktifinden ödenebilmesine ilişkin sınırlamanın⁴² da (yine startuplara müstesna bir şekilde) tamamen kaldırılması uygun olacaktır.

Şirketlerin startup olarak nitelendirilip, bunlara özel geliştirilen vergisel olanlar dâhil her türlü teşvikin sorunsuz ve tereddütsüz uygulanabilmesi için ülkemizde bir an önce 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun veya 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu benzeri bir “startup kanunu” çıkarılmasının uygun olacağı kanaatindeyiz. Böyle bir kanuni düzenleme, startup tanımı ve startup belgesi alma koşullarını da içerecek olması nedeniyle, gerek idare gerekse şirketler bakımından birçok belirsizliği de ortadan kaldıracaktır.


1 Şehir özelinde, geçtiğimiz yıl küresel olarak en iyi startup ekosistemine sahip ilk on şehir şu şekilde sıralanmıştır: Silikon Vadisi, Londra, New York, Pekin, Boston, Tel Aviv-Kudüs, Los Angeles, Şangay, Seattle ve Stockholm. Kaynak: Startup Genome, “The Global Startup Ecosystem Report 2020 (GSER2020)”, 25 Haziran 2020,s. 27. Aynı raporda, “Top 100 Emerging Ecosystem Ranking” yani yükselen ekosistem şehirler sıralamasında ilk beş şehir, Mumbay, Cakarta, Helsinki ve Guangzhou olmuş, İstanbul listede kendine 16. sırada yer edinebilmiştir. İstanbul söz konusu sıralamada en yüksek puanları şirketlerin fonlanması (10 üzerinden 9) ve çalışanların yetenekleri (10 üzerinden 9) kriterlerinden alabilmiştir. Diğer değerlendirme kriterleri, performans ve pazara erişim olarak karşımıza çıkmaktadır. Listenin başındaki Mumbay (Hindistan), her dört kriterde de tam puan almayı başarmıştır. (s. 44)

2 Startup Genome, “The Global Startup Ecosystem Report 2020 (GSER2020)”, 25 Haziran 2020, s. 14, Kaynak: https://t-hub.co/2020-global-startup-ecosystem-report-gser/, Erişim Tarihi: 2 Ocak 2021.

KPMG Türkiye-1, “Turkish Startup Investments Review – Q3 2020”, https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf/2020/11/turkish-startup-investments-review.pdf, Erişim Tarihi: 3 Ocak 2021.

4 Ibid., s. 10.

5 Exit, yani çıkış, startup sahibinin, şirketin arzu ettiği piyasa değerine ulaşması durumunda startuptaki hisselerini devredip firmadan (en azından pay sahipliği anlamında) ayrılmasıdır. Nitekim çoğumuz tarafından hatırlanacaktır, Yemeksepeti.com adlı Türk startup firmasının Berlin – Almanya merkezli Delivery Hero’ya satışında, o dönemde aynı zamanda şirket CEO’su olan şirket ortağı, exit sonrası bile şirketin başında olmaya devam etmiştir. (Kaynak: Hürriyet Gazetesi, “Yemeksepeti 589 milyon dolara Delivery Hero’ya satıldı”, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/yemeksepeti-589-milyon-dolara-delivery-heroya-satildi-28919228, 5 Mayıs 2015, Erişim Tarihi: 4 Ocak 2021.

6 “Unicorn”, değeri 1 milyar USD’yi geçen startuplara verilen isimdir. Bu kavram ilk kez, ABD’li risk sermayesi yatırımcısı ve Cowboy VC’nin de kurucusu olan Aileen Lee tarafından 2013’te “Welcome To The Unicorn Club: Learning from Billion-Dollar Startups” başlıklı makalede kullanılmıştır. Değeri 10 milyar USD geçen startuplara “decacorn”, 100 milyar USD’yi geçenlere ise “hectocorn” denmektedir. Unicorn kelimesi aslında mitolojik bir hayvan olan tek boynuzlu atın Latince karşılığından (Yunanca monokerōs, Latince’de unicornis – tek boynuz) gelmektedir. Aileen Lee’nin piyasa değeri 1 milyar USD’yi geçen startuplara bu mitolojik hayvanın adını vermesinin arkasında yatan temel neden, özellikle 2000’lerin başında böyle startuplara rastlamanın çok güç olmasıydı. Nitekim, 2000’lerin başlarında kurulan yazılım firmalarına bakarak yaptığı hesaplara göre, her 10.000 startuptan sadece bir tanesi unicorn olabiliyordu. (Kaynak: Investopedia, “Unicorn”, https://www.investopedia.com/terms/u/unicorn.asp, Erişim Tarihi: 3 Ocak 2021.)

7 KPMG Türkiye-1, “Turkish Startup Investments Review – Q3 2020”, Kaynak: https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf/2020/11/turkish-startup-investments-review.pdf, Erişim Tarihi: 3 Ocak 2021. s.5.

8 Erdem&Erdem, “Türkiye’deki Hisse Opsiyon Planları”, Kaynak: http://www.erdemerdem.av.tr/yayinlar/hukukpostasi/turkiyedekihisseopsiyonplanlari/, Erişim Tarihi: 3 Ocak 2020; Köprü, M. Fatih, “Hisse edindirme planları”, Vergide Gündem, 07 Eylül 2014, Kaynak: https://www.vergidegundem.com//blog?blogid=2240941, Erişim Tarihi: 2 Ocak 2021.

9 Aslında bunların bir kısmı, niteliği bakımından belli bir süreci içeren bir aşamadan ziyade hukuki bir sonuç doğuran bir olaydır. Örneğin vaat aşaması (granting) aslında opsiyon sözleşmesinin imzalanma yani hakkın taahhüt edilmesi anıdır (granting date).

10 Gelir İdaresi Başkanlığı, “Personele, hisse edindirme planı çerçevesinde yurt dışında bulunan grup firması tarafından sağlanacak menfaatlerin vergilendirilmesi hk.” Kaynak: https://www.gib.gov.tr/node/100037/pdf, Erişim Tarihi: 2 Ocak 2020.

11 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre ise hisse opsiyonları ayni nitelikte bir ödeme olduğundan sigorta primine tabi tutulmamaktadır.

12 KPMG Türkiye-2, “Stok Opsiyon Planıyla Edinilen Hisselerin Vergilendirilmesi”, Kaynak: https://kpmgvergi.com/blog/stok-opsiyon-planiyla-edinilen-hisselerin-vergilendirilmesi/96, Edinim Tarihi: 13 Mart 2021.

13 Bir hisse senedinin defter değerini tespitte birden fazla yöntem olmakla birlikte, en sık kullanılan yöntem, şirket bilançosunda yer alan ödenmiş sermayesi kaleminin toplam hisse sayısına bölünmesidir. Defter değeri, bazı durumlarda şirketlerin gerçek değerini temsil etmeyebilir. Örneğin çok eskiden alınmış ve bugünkü değeri çok yüksek olan bir gayrimenkulün günümüzde değerlemeye tabi tutulmaması sonucu, şirket varlıkları muhasebe kayıtlarında (ve bilanço üzerinde) olması gerekenden düşük değerde gözükebilecek, bu da şirketin hisse başına defter değerinin olduğundan düşük görünmesine sebep olabilecektir.

14 Ancak Gelir Vergisi Kanunun mükerrer 80 inci maddesi kapsamında, bedelsiz edinilen hisse senetlerinin elden çıkarılması halinde herhangi oluşabilecek kazancın gelir vergisi dışında kalacağını hatırlatmakta fayda bulunmaktadır.

15 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-estonia

16 Değerlendirmede esas alınan altı kriter şunlardır: Opsiyon planının kapsamı, opsiyon fiyatı, bürokratik süreç, çalışanın vergilendirilme anı, vergi oranı ve işverenin vergilendirilmesi. https://www.forbes.com/sites/alexledsom/2020/01/20/macron-to-announce-new-rules-on-stock-options-report-states-france-now-above-uk-for-attracting-talent/#1f967d0576f2

17 Diğer bir Baltık ülkesi olan Litvanya vergi mevzuatında 2020 yılı başında yapılan değişiklik çerçevesinde Şubat 2020’de yürürlüğe girmiş olan hisse opsiyonlarına ilişkin yeni kurallara göre hisse opsiyonları çok daha çekici kılınmıştır. Söz konusu değişiklikler, Index Ventures’ın 2019 yılına ilişkin yaptığı araştırma sonrasında yürürlüğe girdiği için, araştırmada ve bu nedenle dikkate alınamamış, Litvanya’nın diğer bir Baltık ülkesi olan Estonya gibi listenin üst sıralarında yerini alamamasına neden olmuştur.

18 Dikkat edilirse bu noktada, opsiyonun icra edilebilme tarihi (vesting date) değil, opsiyonun fiilen icra edilmesi tarihi (exercising date) önemlidir. Yani sözleşme iki yıllık bir çalışma sonucu alım hakkını içermekle birlikte, işveren açısından bordroya ilişkin vergilerin doğmaması için, satın alma işleminin mutlaka sözleşme tarihinden (granting date) en az üç yıl sonra gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

19 https://www.rahandusministeerium.ee/en/news/estonia-internationally-acknowledged-treatment-employee-stock-options

20 İsrail Gelir Vergisi Kanununun, yer aldığı kısımla müsemma “Section 102” uygulaması, https://www.pearlcohen.com/6283/

21 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-israel

22 https://www.bdo.ca/en-ca/insights/tax/tax-alerts/stock-option-taxation-proposed-changes/

23 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-canada

24 https://sifted.eu/articles/europe-fix-stock-options-notoptional-employee-ownership/

25 https://www.forbes.com/sites/alexledsom/2020/01/20/macron-to-announce-new-rules-on-stock-options-report-states-france-now-above-uk-for-attracting-talent/#1f967d0576f2

26 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-canada

27 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-united-kingdom

28 Söz konusu sınırlamalar, Birleşik Krallık mevzuatının startuplara yönelik sağladığı teşviklerin yumuşak karnini oluşturmaktadır. Aynı sorun İsveç’te de söz konusudur. Startuplar scaleup mertebesine ulaşınca bu programlardan faydalanamamaktadırlar. Yüksek vergi oranları nedeniyle, Klarna gibi İsveç’in belli bir büyüklüğe ulaşmış teknoloji şirketlerinden yöneticiler ile yetenekli çalışanların kaçtığı eleştirileri yapılmaktadır. (https://sifted.eu/articles/europe-fix-stock-options-notoptional-employee-ownership/)

29 Bu tutar, opsiyon verildiği anda oluşan piyasa fiyatına (strike price) göre belirlenmektedir. Ayrıca şirketin gerçekleştireceği opsiyon sözleşme tutarlarının toplamda 3 milyon İngiliz Sterlinini geçmemesi de gerekmektedir.

30 İndirimli gelir vergisi oranı uygulamasına Entrepreneurs’ Relief denmektedir.

31 ‘Phantom stock plan’ olarak da bilinmektedir.

32 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-portugal

33 https://www.irs.gov/taxtopics/tc427

34 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-united-states

35 https://www.irs.gov/taxtopics/tc427

36 Avrupa Birliği müktesebatı gereği bu her iki oluşumun üyeleri kapsam dışında tutulamaz, diğer bir deyişle ayrımcılık yasağı bulunmaktadır.

37 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-poland

38 https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-belgium

39 https://www.bdo.global/getmedia/91a06834-f8d9-4dca-9c8c-677685d9fadd/Belgium-Tax Treatment-of-Stock-Options.pdf.aspx

40 “Değer artışı kazançları: “Mükerrer Madde 80 – Aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazançlarıdır. 1. İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç…”

41 “5. Şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi a) Genel olarak Madde 379- (1) Bir şirket kendi paylarını, esas veya çıkarılmış sermayesinin onda birini aşan veya bir işlem sonunda aşacak olan miktarda, ivazlı olarak iktisap ve rehin olarak kabul edemez. …” 42 “5. Şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi a) Genel olarak Madde 379- … (3) Birinci ve ikinci fıkralardaki şartlara ek olarak, iktisap edilecek payların bedeller düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifi, en az esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve esas sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır. …”16

KAYNAKÇA

– BDO Canada, “Stock Option Taxation―What Changes Have Been Proposed?”, Kaynak: https://www.bdo.ca/en-ca/insights/tax/tax-alerts/stock-option-taxation-proposed-changes/, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– BDO Global, “Tax Treatment of Stock Options – Belgium” Kaynak: https://www.bdo.global/getmedia/91a06834-f8d9-4dca-9c8c-677685d9fadd/Belgium-Tax-Treatment-of-Stock-Options.pdf.aspx, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Erdem&Erdem, “Türkiye’deki Hisse Opsiyon Planları”, Kaynak: http://www.erdemerdem.av.tr/yayinlar/hukukpostasi/turkiyedekihisseopsiyonplanlari/, Erişim Tarihi: 24 Haziran 2020.

– Forbes, “France to Change Rules on Stock Options to Attract Startup Talent”, Kaynak: https://www.forbes.com/sites/alexledsom/2020/01/20/macron-to-announce-new-rules-on-stock-options-report-states-france-now-above-uk-for-attracting-talent/#1f967d0576f2, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Gelir İdaresi Başkanlığı, “Personele, hisse edindirme planı çerçevesinde yurt dışında bulunan grup firması tarafından sağlanacak menfaatlerin vergilendirilmesi hk.” Kaynak: https://www.gib.gov.tr/node/100037/pdf, Erişim Tarihi: 24 Haziran 2020.

– Hürriyet Gazetesi, “Yemeksepeti 589 milyon dolara Delivery Hero’ya satıldı”, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/yemeksepeti-589-milyon-dolara-delivery-heroya-satildi-28919228, 5 Mayıs 2015, Erişim Tarihi: 4 Ocak 2021.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Belgium”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-belgium, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Canada”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-canada, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Estonia”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-estonia, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Israel”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-israel, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Poland”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-poland, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – Portugal”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-portugal, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

– Index Ventures, “Rewarding Talent: A guide to stock options for European entrepreneurs – United Kingdom”, Kaynak: https://www.indexventures.com/rewardingtalent/country-detail-tables-united-kingdom, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020.

Facebook
Twitter
LinkedIn

DİĞER HABERLER

BOĞAZİÇİ VENTURES

E-BÜLTEN‘E KAYIT OLUN

Mail adresiniz ile Boğaziçi Ventures E-bülten’e kayıt olabilirsiniz.